امروز بُرد سرودهای حماسی کمتر از بُرد موشک‌ها نیست!
با آغاز جنگ تحمیلی، موسیقی و نقش مهم آن در روحیه دادن به رزمندگان جبهه و مردم شهرهای در معرض حملات هوایی و اعلام همدردی و تسلیت به خانواده‌های شهدا؛ سه وظیفه و کارکرد مهمی بود که موسیقی را در کانون توجه قرار داد. مقوله بسیار مهمی که ریشه در سال‌های انقلاب و نغمه‌ها و نغمه‌خوانی‌های انقلاب داشت. سرودهای انقلابی و حماسی در دوران دفاع مقدس، به نحو احسن نقش خود را ایفا کردند.
در سال‌های جنگ اگر اغراق نباشد، هر سرود حماسی کار یک لشکر را انجام می داد. این سرودهای حماسی، هم در تضعیف روحیه دشمن و هم در تلطیف روحیه رزمندگان خودی تاثیر شگرفی داشت. به جرأت می‌توان گفت که بُرد و تاثیر سرودها و نغمه‌های حماسی اگر بیشتر از موشک نبود، کمتر هم نبود. قابلیتی که امروز هم می‌توان بر روی آن حساب ویژه‌ای باز کرد. در هشت سال دفاع مقدس از موسیقی به عنوان یک اسلحه کاربردی قدرتمند استفاده شد. شاید سفر اعضای ارکستر سمفونیک تهران به مناطق جنگی و اجرای برنامه برای رزمندگان و مردم جنگ زده یکی از مهم‌ترین رویدادهای موسیقی آن دوران باشد. اقدامی که شاهد و گواه زنده آن خواننده جوان آن روزها مهرداد کاظمی است که امروز به دلیل مصدومیت ناشی از گازهای شیمیایی در بستر بیماری است.
آن روزها صدا و سیما مهم‌ترین و شاید تنها رسانه عمومی بود که از طریق آن امکان پخش موسیقی وجود داشت. در این دوران هنرمندان موسیقی با ساخت آهنگ‌ها و سرودهای ملی میهنی و پخش آن از طریق صدا و سیما موفق شدند وظیفه روحیه‌بخشی به تمام مردم و تهییج رزمندگان را انجام دهند. با نگاهی به آرشیو موسیقی‌های دوران دفاع مقدس مشخص می‌شود این آثار بیش از این‌که آثاری برخوردار از معیارهای زیبایی‌شناسانه موسیقی باشند بیشتر به صورت احساسی و خالصانه تولید و پخش شده اند امّا در پشت جبهه هم هنرمندان موسیقی دست از انجام وظیفه نکشیدند و با تولید آثاری که امروزه به عنوان یکی از میراث فرهنگی ملت ما و یادگارهای جاودانه موسیقی دوران دفاع مقدس شناخته می‌شوند نام خود را به عنوان رزمندگان جبهه فرهنگی در تاریخ پر افتخار این کشور ثبت کردند. آثار ارزشمندی همچون: قطعه «خلبانان ملوانان» با صدای جمشید نجفی و آهنگ‌سازی فیروز برنجیان،«کجایید ای شهیدان خدایی» ساخته هوشنگ کامکار با صدای بیژن کامکار که بعدها با صدای شهرام ناظری بازخوانی شده و مورد اقبال بین‌المللی قرار گرفت، اجرای بیش از هشتصد قطعه حماسی توسط اسفندیار قره‌باغی که خود علاوه بر تسلط ستودنی بر آواز کلاسیک یا اپرا دانش‌آموخته رشته موسیقی نظامی است، مجموعه «نینوا» با صدای حسام‌الدین سراج، سرود «ارتش»(با مطلع: ارتش ای سد استوار، لایق ارج و افتخار…) که بسیار محکم و هیجان‌انگیز بود و بسیاری از مردم در آن روزگار، اشعار و آهنگش را زمزمه می‌کردند، سرود «صف‌شکنان» (با مطلع: منم صف‌شکن مرد شورآفرین/ نگهدار ملک و نگهبان دین…) که به همراهی کُر خوانده شد، یا سرود معروف «راهیان کربلا» با شعری از مرحوم سبزواری(با مطلع: هرکه دارد هوس کرب و بلا بسم الله) و… تنها بخشی از تلاش‌های فعالان موسیقی حماسی سال‌های جنگ است.
جدا از ساخت موسیقی بخش دیگری از تاریخ موسیقی دفاع مقدس را جوانانی ساختند که با صدای گرم و ریشه‌دار خود در سنت و آیین مداحی و مرثیه‌سرایی با حضور مستمر در جبهه مخصوصا در شب‌های عملیات نقش مهمی در تهییج و روحیه‌بخشی به رزمندگان داشتند؛ صادق آهنگران و غلامرضا کویتی‌پور چهره‌های شاخص این رویکرد نوین در موسیقی حماسی ایران هستند.
«ممد نبودی ببینی شهرآزاد گشته/ خون یارانت پرثمر گشته» این نوحه معروف‌ترین اثر سال‌های ابتدای جنگ بود که غلامرضا کویتی‌پور آن را پس از شهادت شهید «محمدجهان‌آرا» اجرا کرد. این اثر چه در طول دوران جنگ و چه در سال‌های پس از جنگ، یکی از تأثیرگذارترین آثار مربوط به دفاع مقدس به حساب آمد. در آن سال‌ها صادق آهنگران هم نوحه‌های حماسی معروفی خواند؛ از جمله «ای لشگر صاحب زمان»، «شب است و سکوت» و «مثنوی شرمساری» سرود «صبح پیروزی» اثر محمد گلریز هم یکی دیگر از موفق‌ترین سرودهای دوران جنگ بود که همچنان هم توسط گروه‌های سرود اجرا می‌شود.
در کنار نوحه‌خوان‌ها و سرودخوان‌ها، موزیسین‌ها نیز قطعاتی را در طول دوران جنگ تحمیلی اجرا کردند. زنده‌یاد محمدرضا لطفی تصنیف «کاروان شهید» را ساخت و این قطعه را شهرام ناظری اجرا کرد. محمدعلی قدیمی قطعه «سلاح را برگیریم»، قطعه «جنگ جنگ تا پیروزی» نیز با اجرای رشید وطن‌دوست و با همراهی ارکستر سمفونیک تهران با تنظیمی از حشمت‌اله سنجری اجرا شد.
موسیقی و سرودهای حماسی حتی در اردوگاه‌های اسرای ایرانی در عراق هم نقش بسزایی داشته است. سردار غلام‌عسگر کریمیان یکی از آزادگان در بیان خاطرات خود از نحوه ایجاد گروه‌های سرود و تولید قطعات موسیقی حماسی با استفاده از پیش پا افتاده‌ترین امکانات و خوانش آن در بین اسرای ایرانی که سبب حفظ روحیه آن‌ها می‌شد خاطرات بسیار جذاب و شنیدنی دارد که نشان می‌دهد سرودهای حماسی تا چه اندازه توانسته سال‌های سخت اسارت را برای اسرای ایرانی قابل تحمل کند.
متاسفانه سال‌های بعد از هشت سال دفاع مقدس این ظرفیت ارزشمند موسیقی و نغمه‌های حماسی و انقلابی نادیده گرفته شد و با وجود آغاز شکل نوینی از تقابل با دشمنان در قالب جنگ نرم در حوزه موسیقی شاهد کم‌کاری و گاها انحراف بودیم.
جنگ نرم، جنگ فرهنگ‌ها، هنرها و رسانه‌هاست؛ نه نبرد سرب‌ها، تفنگ‌ها و موشک‌ها. هر کشوری به این جنگ وارد شده و یکی از ابزارهای خودش را هم ابزار هنر و موسیقی قرار داده است. این سال‌ها، در کشور، تولیدات موسیقی با مضامین حماسی و انقلابی بسیار محدود و کم شمار شده است و شاید تعداد کل قطعاتی که در طول سال راجع به فرهنگ، اقتدار و منش جمهوری اسلامی ایران ساخته می‌شود، به ۴۰-۵۰ قطعه هم نرسد که از این تعداد بسیاری از قطعات به خاطر نداشتن پشتوانه هنری و اقتصادی خوب، از کیفیت فنی و ساختاری لازم برخوردار نیستند و روی آن‌ها نمی‌شود چندان حساب کرد. البته در سال‌های اخیر در زمینه تولید موسیقی‌های چند زبانه که در آن اقتدار و همیت ایران نشان داده می‌شود، تلاش‌هایی صورت گرفته و قطعاتی به زبان‌های فارسی، انگلیسی و عربی اجرا شده که متأسفانه این قطعات هم به خاطر کیفیت نه چندان خوب‌شان، خیلی از مرز کشور خارج نشدند و مخاطب بین‌المللی ندارند به غیر از سرود «سلام فرمانده» که این اواخر تولید شده و به رغم تمام ایرادهای فنی، تجربه‌ای موفق در این زمینه بود که عطش و خلاء این‌گونه تولیدات را به دست‌اندرکاران فرهنگی و هنری کشور گوشزد کرد تا برای بیان و نشر ارزش‌های دینی و انقلابی در سطح جهان به اصالت موسیقی‌ها و نغمه‌های حماسی و انقلابی و مذهبی خودمان بازگردیم.
نویسنده: سعید دست افشان
دیدگاهتان را بنویسید